عنوان وزارت لشکر از ابداعات دوره فتحعلی شاه قاجار است. توسعه روابط خارجی ایران با دولتهای اروپایی، جنگهای طولانی ایران با روسیه و عثمانی و لزوم توجه به سازماندهی مناسب تشکیلات نظامی، زمینه ایجاد وزارتخانه ای تحت عنوان وزارت لشکر را در این دوره فراهم آورد. در حقیقت، منصب وزیر لشکر شکل توسعه یافته منصب لشکرنویس باشی دوره صفویه و پس از آن و نیز منصب عارض لشکر پیش از صفویه است.هدف این مقاله بررسی سابقه تاریخی و جایگاه این منصب در اوایل دوره قاجاریه تا زمان تبدیل عنوان آن به وزارت جنگ و اصلاح تشکیلات آن در دوره ناصری است.

عشق کاربردی ترین مفهوم در هنر ایرانی است. قلب پر تپش عشق، مولد شور، شیدایی، و رمز و راز زیبایی و معانی بلند را به مضامین و تصاویر هنر ایرانی می بخشد. نظم ضربان این قلب بسیار حساس، مدیون بار معنوی و روحانی آن است که هم چون حوزه فرهنگ و ادبیات، در قالب های مختلف شکل، رنگ و بافت به هنر ایرانی طراوتی صوری، باطنی، ابدی و ماندگار می بخشد.علاوه بر بسترهایی چون نگارگری، معماری و ...، تلالوی نمودهای پر شور و حـال عشق را در نقش جلدهای ایرانی نیز می توان مشاهده و حس کرد. جلدهای ایرانی در طول تاریخ -به ویژه در دوران قاجار- با فنونی متنوع، بستر مناسبی برای نقش و ثبت دلدادگی و عاشقی با مضامین زمینی و آسمانی بوده اند و تردیدی نیست که بررسی آن، جلوه های جذاب و روشنی از فرهنگ عشق و ایثار در تمدن ایران زمین را نمایان سازد.در این مقاله، ضمن بررسی نظری مفاهیم نمادین عشق در هنر ایرانی از نگاه هنر سنتی و رابطه عشق و هنر، تلاش گردیده است در یک طبقه بندی مناسب، نقش های نمادین عشق بر جلدهای قاجاری در قالب هایی چون عبارات مقدس، عبارات ادیبانه و خاضعانه، نقوش انسانی در حالات مختلف و مناظر خیالی، بررسی شوند.اهداف: بررسی مفاهیم نمادین عشق در هنر ایرانی از دریچه هنر و سنت- طبقه بندی نقش های نمادین عشق بر جلدهای عصر قاجاریه- تحلیل نمونه های شاخص جلدهای موجود در گنجینه های هنر ایران در داخل و خارج از کشورسوالات: چه نوع نقش ها و مفاهیم نمادینی از عشق در هنر ایرانی قابل مشاهده است؟- نقش های نمادین عشق بر جلدهای عصر قاجاریه چه شاخصه هایی دربر دارند؟

کارنامه امین الدوله دولتمرد اصلاح گرای عصر قاجار در سیاست داخلی و خارجی، قضاوت های متناقضی را سبب شده است. مساله و موضوع پژوهش حاضر، سیاست خارجی امین الدوله است که از این قضاوت های متناقض شکل گرفته است. دستاورد این پژوهش، بر پایه تحلیل مستند مواضع، دیدگاه ها و عملکرد امین الدوله به عنوان یکی از دولتمردان اصلاح گرا در سیاست خارجی، این است که سیاست خارجی امین الدوله را باید واقع گرایانه و با در نظر گرفتن موقعیت سیاسی و بین المللی دولت قاجار بررسی کرد. امین الدوله در مقاطعی به علت تهدید روس ها، به همسویی با سیاست انگلیس گرایش یافت، اما نمی توان او را عنصر وابسته قلمداد کرد، بلکه گرایش او در سیاست خارجی را می توان به اصل نیروی سوم نزدیک دانست.

اگر چه در عصر قاجاریه، گیلان به عنوان تولیدکننده عمده ابریشم و نیز گذرگاه اصلی تجارت خارجی ایران از طریق دریای مازندران، جایگاهی چشمگیر در اقتصاد کشوری و منابع درآمد دولت مرکزی داشت، فاقد راه مواصلاتی مناسب با بخش های داخلی ایران بود. از سفرنامه های قرن 19م./14-13 ﻫ.ق. چنین بر می آید که به رغم اهمیت ارتباطات در فرایند توسعه، قاجاریه جز راهی مالرو و صعب العبور برای گیلان تدارک ندیدند. با وجود این، هنگامی که دولت توسعه طلب روسیه تزاری با استفاده از سیاست درهای باز ناصرالدین شاه، تهران را به اعطای امتیاز راه شوسه گیلان به کمپانی روسی بیمه و حمل و نقل ایران وادار کرد (ذیحجه 1310 هـ.ق./ جون 1893 م.)، اهالی گیلان از این اقدام استقبال نکردند. افزون بر این، به وقت افتتاح راه شوسه (رمضان 1316 ﻫ .ق.) شورشی علیه کمپانی روسی راه در رشت بر پا شد، که این قیام موفق، با تاثیر در مناسبات ایران و روسیه، نزدیک بود به مداخله نظامی روسیه در ایران منجر شود. در پژوهش حاضر، ضمن بررسی سیاست قاجاریه در قبال راه گیلان و موانع توسعه آن، علل مخالفت اهالی گیلان با کمپانی روسی راه بررسی می شود. خاستگاه اجتماعی، انگیزه و عملکرد این مخالفان در کنار سیاست دولت روسیه در قبال راه شوسه، دیگر موضوعاتی اند که در این تحقیق بررسی شده اند.

نیروی دریایی مهم ترین عامل قدرت در قرن نوزدهم و بیستم محسوب می شد، کشور ایران به دلیل دارا بودن بیش از 1200 کیلومتر مرز دریایی، در خلیج فارس و دریای عمان در جنوب که بیشترین خط ساحلی در بین کشورهای منطقه محسوب می شود؛ از موقعیت مناسبی برای تشکیل ناوگان دریایی در این دوره که بیشتر آن، معاصر با حکومت قاجاریه بر ایران است، برخوردار بود. لذا هدف از این پژوهش بررسی وضعیت نیروی دریایی ایران در عصر قاجاریه در خلیج فارس و دریای عمان است. این تحقیق با رویکرد توصیفی-تحلیلی و با استفاده از اسناد و منابع دست اول تاریخی به بررسی وضعیت ناوگان دریایی ایران در خلیج فارس در عصر قاجاریه خواهد پرداخت. یافته های این پژوهش نشان می دهد که در ایران عصر قاجاریه در مرزهای ساحلی جنوب، اغلب مولفه های قدرت دریایی همچون: موقعیت جغرافیایی، ویژگی های طبیعی، سواحل طولانی، جمعیت و علاقه مندی مردم جنوب به دریا و دریانوردی به صورت بالقوه وجود داشته است؛ اما به رغم وجود این شرایط مناسب و بالقوه ناوگان دریایی و نظامی ایران در خلیج فارس یکی از ضعیف ترین ناوگان های دریایی در منطقه بوده که حتی قادر به حفظ امنیت و پاسداری از سواحل خود نیز نبوده است. نبود یک خط مشی روشن و مشخص در اداره این مناطق مهم و استراتژیک، عدم شناخت و توجه کافی سلاطین و سیاستمداران قاجاری از اهمیت بنادر و جزایر جنوب و حضور پررنگ و قدرتمند کشورهای استعمارگر به خصوص انگلستان در خلیج فارس، باعث شدند تا هیچ گاه قدرت دریایی ایران در عصر قاجار نتواند آن طور که باید ظهور و بروز پیدا کند.

پادشاهان قاجار تا قبل از انقلاب مشروطیت، با گسترش و توسعه دیوان سالاری، توانستند سلطه سیاسی خود را که از ویژگی خودکامگی برخوردار بود، بر جامعه تسری دهند. بنابراین هدف این مقاله بررسی پدیده خودکامگی سیاسی به اتکای دیوان سالاری و بر اساس الگوی دولت پاتریمونیال ماکس وبر می باشد. در ساختار سیاسی قاجاریه، شاه که در راس همه امور بود، در نقش حاکم پاتریمونیالی عمل می کرد که بنا به میل و اراده خود و با ملاک هایی که خود تعیین می کرد، اعضای دیوان سالاری را انتخاب می نمود، با نظارت شدید، آن ها را کنترل و هر زمان که دامنه اقتدارش با خطر کاهش تهدید می شد، به حذف آن ها از مجمع دیوان سالاران مبادرت می کرد. اعضای دیوان سالاری نیز در مقابل، تلاش خود را بر تقویت سلطه سنتی شاه بر جامعه با ایفای وظیفه سرسپردگیشان متمرکز می کردند. آنها می دانستند بقا و دوامشان، بستگی مستقیمی با عملکردشان در جهت افزایش اقتدار خودکامه شاه داشت. در سلطه سنتی وبری، خودکامگی وجهی از اقتدارطلبی است که به کمک شرایط خاصی از جمله وجود یک دیوان سالاری وابسته به حکومت محقق می شود، به گونه ای که دیوان سالاری بازوی اجرایی یک فرمانروای پاتریمونیال می باشد.

لقب سازی برای نخبگان حاکم یکی از جلوه های منازعه سیاسی بین فرودستان و ارباب قدرت در عصر پیشامشروطه به شمار می رود. توده ها که تلاش می کردند روایت رسمی حکومت را درباره وضعیت کشور، در حوزه های مختلف نفی کرده یا زیر سوال ببرند در واکنش به القاب اغراق آمیزی که حکومت قاجاریه برای اجزا و عناصر خود در نظر می گرفت، لقب های تحقیرآمیزی را منتشر می کردند که ظرافت، طنزآمیزی و بداعتشان مخاطب را به انتقال سریع آن به دیگران تشویق می کرد. این القاب، بخشی از روایت فرودستان از وضعیت کشور و زمامداران بود که در واکنش به روایت رسمی حکومت شکل می گرفت. عامه با ساختن این القاب، ادعای آبادانی کشور و اقتدار حکومت را نفی می کردند؛ اما تاکید بیشتری بر رد برتری ذاتی و سیادت نخبگان حاکم بر فرودستان داشتند و با ساختن القاب سیادت ستیز، سلطه منزلتی فرادستان را به چالش می کشیدند. چهارچوب مفهومی پژوهش، نظریه روایت های نهانی جیمز سی. اسکات است که در نظریه خود به صورت بندی کنش سیاسی توده ها در دوره هایی که به دور از شورش و اعتراض خشونت بار، قدرت را به صورتی تلویحی نفد می کنند، پرداخته است. پیش از این پژوهشی تحلیلی در این ارتباط انجام نشده است.

آیین «شاه شتر قربانی» یکی از آیین هایی است که گزارش های متعددی از برپایی آن در دوره قاجاریه ثبت شده است. در این آیین، فردی که شبیه شاه آرایش شده بود، در روز عید قربان بر شتری می نشست و پس از نحر شتر، به زیر می افتاد و سلطنت ظاهری اش را ازدست می داد. پرسش آن است که چرا حکومت اجازه می داد فردی که آرایشی کاملا شبیه شاه داشت، این گونه تحقیر شود و چرا این مراسم در روز عید قربان برگزار می شد؟ فرض پژوهش آن است که این آیین در امتداد آیین پادشاهی های موقت برگزار می شده است. این باور که ضعف یا بیماری پادشاه سبب ساز خشک سالی، بیماری های همه گیر و قحطی می شود، مردمان را به قتل پادشاه، پیش از بروز نشانه های ضعف در او وامی داشت تا روحش در سلامتی کامل به جانشینش منتقل شود. پس از مدتی، قتل شاه نما یا پادشاه موقت جایگزین قتل پادشاه اصلی شد و با گذر زمان، قتل او نیز به تحقیر تخفیف یافت. در برخی فرهنگ ها نیز حیوانی به جای او قربانی می شد. در این میان، آیین «شاه شتر قربانی» به گونه ای منحصر به فرد هم تحقیر و تنبیه شاه نما را دربر دارد و هم قربانی کردن یک حیوان را. تشابه قربانی کردن حیوان در این آیین و سنت اسلامی عید قربان، سبب شده است، برگزارکنندگان از مشروعیت عید قربان برای استمرار این آیین بهره ببرند. روش پژوهش، پدیدارشناسی هوسرل است.

یکی از پیامدهای مکان های مذهبی بست که از دیرباز در تاریخ ایران تا دوره قاجاریه مرسوم و از حمایت عالمان دینی نیز برخوردار بود؛ حفظ امنیت جانی افراد پناهنده به بست از گزند ماموران دولتی و کاهش ستم و مظالم دستگاه حکومتی بر مردم بود. با گسترش مکان های سیاسی و دولتی بست در این دوره در کنار اماکن سنتی بست، ماهیت بست نشینی تغییر یافت و افزون بر این که هر شریر و قاتل و مجرمی به مکان های بست پناهنده می شد، شورشیان در طلب بخشش و گذشت و معترضان به حکومت و مطالبه گران خواسته های صنفی و سیاسی نیز برای رسیدن به درخواست های خویش به بست نشینی روی آوردند. بسیاری از این حوادث با بست نشینی در مراکز و تاسیسات وابسته به دولت های بیگانه در کشور رخ می داد که برای دولت چالش برانگیز بود و بر امنیت داخلی تاثیر می گذاشت. در این مقاله به روش توصیفی-تحلیلی، با تشریح اماکن غیرمذهبی بست در دوره قاجاریه و نمونه هایی از بست نشینی در این اماکن، مشکل ناشی از این پدیده برای دولت قاجاری و کوشش های آن در لغو بست نشینی بررسی شده است. یافته پژوهش نشانگر آن است که گسترش بست های جدید، چالشی جدی برای دولت قاجاریه در اجرای امنیت داخلی و تامین استقلال کشور در برابر دخالت سفرای قدرت های بیگانه به شمار می رفت.